HET KASTEEL VAN LOON OP ZAND
\
![[IMAGE]](images/KASTEEL1.JPG)
Een van de fraaiste overgebleven kastelen in midden Brabant bevindt zich te Loon op Zand. Oorspronkelijk waren er in Loon op Zand twee versterkte gebouwen. Dit nog te zien wanneer we Loon op Zand naderen over de oude provinciale weg vanuit Tilburg. Vlak voordat je slalommend de weg volgend om de slotgracht gaat, zie je aan de linkerzijde een wit pittoresk gebouwtje. Dit bouwwerkje is het restant van het vooruitgeschoven verdedigingswerk 'Commer', dat bij het kasteel Loon op Zand behoorde. Aan de rechterzijde van de provinciale weg bevindt zich het kasteel Loon op Zand, dat veel grootser van opzet is geweest dan het 'Witte Kasteel' dat er nu staat. Half verscholen achter rijen groene lindebomen, staat het witte gebouw op een paradijselijk plekje. Zodra je voorbij het hek aan de ingang bent, waan je je eeuwen terug in de tijd en stap je in de wereld van ridders te paard en jonkvrouwen met torenhoge pruiken.
Loon op Zand - Kasteel Loon op Zand met voorplein
Het monumentale Witte Kasteel is omgeven met de voor Brabant zo karakteristieke lindebomen. In de tuinen rondom het kasteel heerst een enorme rust en zingen de vogels. De gracht om het gebouw loopt helemaal door om de tuin heen, die ook als monument kan worden gezien. Er zijn vier tuinen, de Engelse, Franse, gazonnen- en bostuin. Het landgoed is, zoals het nu is, vier hectare groot en de statige bomen rondom het kasteel zijn grondige opgeknapt. Via een brug over de gracht, die er al vanaf het eerste begin ligt, kom je in het kasteel. Het gebouw bestaat uit twaalf vertrekken, een zolder en een kelder. De kelder is het oudste gedeelte. Het bestaat uit een kruising van twee gewelven. Dit is vrij uniek en wordt een kardinaalsmuts genoemd; als je naar boven kijkt, zie je dat het gewelf een beetje de vorm heeft van de mijter van Sinterklaas.
Het kasteel dateert uit 1387. Toen is er in ieder geval voor het eerst sprake van in een akte. Het behoort dan toe aan Hertogin Johanna van Brabant. In de akte staat dat er ‘een huis moet worden getimmerd in Lone’, waar nu de Loonse duinen liggen. Door de bedreigingen van zandverstuivingen moet Lone verhuizen. Eerst wordt er een kerk gebouwd en daar omheen ontstaat Loon op het Zand. Het ‘getimmerde huis’ bestaat uit een eenvoudige bakstenen woontoren van ongeveer 11 bij 13 meter met muren van twee meter dik. Het gebouw is bedoeld als vluchtplaats voor de mensen uit de omgeving. Bij gevaar kan men hier terecht en de dikke muren zijn het enige middel ter verdediging.
Loon op Zand - Tekening Kasteel Loon op Zand van Andries Schoemaker (1732)
Het kasteel wordt begin 14e eeuw verwoest. De edelman Pauwels van Haestrecht bewoont in die periode het kasteel. In de tweede helft van de veertiende eeuw raakt hij betrokken bij de Hoekse en Kabeljauwse twisten. In de strijd tussen Holland en Brabant kiest Pauwels van Haestrecht partij voor de Graaf van Holland. De edelen, die niet de kant van Holland hebben gekozen, zien hun bezittingen met name door Pauwels leger verwoest worden. Zij roepen hierop de hulp in van het machtige leger van het Hertogdom Brabant.
In het jaar 1400 wordt daarop een Brabants leger naar Venloon gestuurd met de opdracht het kasteel van Pauwels te slechten. In tegenstelling zich slechts te beperken tot het verdedigen van het versterkte kasteel kiest Van Haestrecht er voor ook het zwakkere verdedigingswerk Commer te bemannen en daar zelf stelling te nemen. Op deze wijze heeft hij als edelman in een riddertijd wellicht geprobeerd de aandacht van het aanvallende Brabantse leger op zich te vestigen en daarmee zijn vrouw en zoon, die in het kasteel zijn achtergebleven, te vrijwaren. Het kasteel doorstaat een belegering, maar het verdedigingswerk Commer wordt ingenomen en vernietigd. Pauwels van Haestrechts vrouw blijft als weduwe achter. Voor het kasteel is de belegering niet het laatste succesvolle wapenfeit. In het laatste kwart van de 16de eeuw, gedurende de Tachtigjarige Oorlog, wordt het kasteel tot twee maal toe belegerd en kan ook dan niet worden ingenomen. In de eeuw die volgt komt het kasteel nauwelijks nog in de krijgsgeschiedenis voor.
Loon op Zand - Kasteel Loon op Zand in de Franse tijd
In de 15e en 16e eeuw is het kasteel enorm uitgebreid. Er komen veel bijgebouwen, zoals een onderkomen voor soldaten, een bakkerij en een smederij. Een kasteel is in die tijd een dorpje op zich. In 1777 treft het noodlot het kasteel Loon op Zand. Een ingrijpende verbouwing vindt plaats, waarbij de eerder aangebouwde vleugels worden gesloopt evenals een monumentaal poortgebouw. Het oudste deel van het kasteel, de Middeleeuwse donjon, blijft als enig resterende vleugel staan. Wel werd de donjon 'een kopje' kleiner gemaakt, de bovenverdieping wordt verwijderd. Maar een groot deel wordt opgenomen in het huidige in 18e eeuwse stijl opgetrokken landhuis, het huidige Witte Kasteel. Na deze drastische verbouwing was de ingang van het kasteel van de west- naar de noordzijde verplaatst en de vensterindeling aangepast. Op het voorplein komt een koetshuis en een woning voor het personeel. Ook wordt dan de tuin aangelegd. Nu resten slechts dikke muren in de kelders als herinnering aan het oude kasteel.
Diverse adellijke en vooraanstaande families hebben het kasteel bewoond. Maar ook beroemde personen hebben het bezocht. Zonnekoning Lodewijk XIV logeert er in 1672 enige tijd tijdens zijn krijgstocht tegen de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën en ook Napoleon bezocht tijdens de Franse overheersing het Witte Kasteel. In 1850 koopt de familie Verheijen het kasteel. Ze zijn eerst rentmeester van het landgoed geweest. De laatse Verheijen op het kasteel, is Freule Emily Verheijen. Voor WOII werkt ze voor de liefdadigheid als verpleegster in een ziekenhuis in Nijmegen. Ze wordt daar verliefd op een zekere dokter Ten Horn, maar die heeft het te druk om oog voor haar te hebben. Het verhaal wil dat Emily toen een naald heeft ingeslikt en dat de dokter haar moet opereren om die er weer uit te halen. En daar, op de operatietafel zou hij dan voor haar gevallen zijn. Toen het kasteel tijdens WOII zwaar is beschoten, moeten Freule Emily en haar dokter het gebouw weer in de oude staat laten herstellen. Tot haar dood, in 1984, blijft Freule Emily Verheijen op het kasteel wonen.
Loon op Zand - infotegel Kasteel Loon op Zand
Na haar overlijden koopt antiquair J. van Dal het Witte Kasteel en gebruikt het hoofdgebouw als antiek- en oude kunsttoonzaal. Naast de oude meubels in het gebouw, is het contrast groot met de vele moderne kunstwerken. Daarnaast organiseert hij tentoonstellingen, waaronder moderne kunst, in het kasteelpark. Als in 2007 het kasteel.
In 2007 in handen is van eigenaar en miljonair Wim de Pundert wordt het kasteel bezet. Hij dreigt het kasteel te laten verloederen, omdat de Gemeente Loon op Zand niet meewerkt aan een opknapbeurt. De ingrijpende plannen voor een verbouwing worden door de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed niet goedgekeurd! In 2014 draagt Wim de Pundert het Witte Kasteel over aan de dorpsgemeenschap van Loon op Zand. De Stichting Het Witte Kasteel heeft met de hulp van een zestigtal vrijwilligers het gebouw met bijgebouwen en tuinen gerestaureerd en opgeknapt. Sindsdien fungeert het als trouwlocatie en worden er kleine concerten en exposities gehouden. In de z.g. 'neerhuizen' aan weerszijden van het voorplein zijn een dagrestaurant en een Bed & Breakfast ondergebracht.
Het Witte Kasteel in Loon op Zand is een Rijksmonument, heeft een landgoedstatus conform de Natuurschoonwet en is op grond daarvan aangeduid als Historische Buitenplaats. Het onderhoud van het gebouw wordt voor een deel gedragen door monumentenzorg,
Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Gegenereerd op 17-09-2025 door C.P.J. Aerssens