ROND DE BEEKDALEN VAN SMALWATER OF KLEINE - AA EN BEERZE.
Omgeving Haaren - Boxtel 15 Km

© L.A.W.V.VIA-VIA
Natuurgebied Uilennest - Langs de Kleine Aa
Vertrekpunt
Afstand
Korte karakteristiek











 Parkeerplaats Belversebaan, 5281 SJ Boxtel. Bij KNP52.
Ongeveer 15 km.
In de Brabantse Kempen stromen in de omgeving Haaren en Boxtel in het uiterste noorden van de Kampina verscholen in het landschap de kleine waterlopen van het Smalwater of Kleine Aa, en de Beerze. De verrassende rondwandeling verloopt vanaf het vertrekpunt langs het opmerkelijke monument van de Slag om Boxtel door het buurtschap Luissel. Voorbij het Willibrordus kapelletje wandelen we langs de Kleine Aa waar we door het buurtschap Tongeren de spoorlijn Oisterwijk – Boxtel oversteken. In de buitenwijk van Boxtel bereiken we het stroompje van het Smalwater, dat bij het bruggetje overgaat in de Beerze. Het oeverpad leidt ons naar het oostelijk deel van de Kampina. Langs de bosrand komen we in het buurtschap De Roond, waar we voorbij de St. Annakapel de route volgen dicht langs de meanderende beekjungle van het Smalwater of Kleine Aa. Paarden hebben hier alle ruimte. Op het laatste traject zijn we weer welkom in de Kampina en komen we terug op het startpunt.

ROUTEBESCHRIJVING

De wandelroute start vanaf de parkeerplaats net over de spoorlijn Oisterwijk – Boxtel aan de Kapelweg in Haaren. Over de spoorbaan volgen we bij KNP52 even het wandel- en fietspad langs de Kapelweg richting Boxtel. We negeren de afslag linksaf naar het kleine buurtschap Luissel tot de volgende mogelijkheid naar links. Hier staat aan de grasbaan Sint Jorishoef een opmerkelijk monumentje dat de Slag om Boxtel aangeeft! Deze in vergetelheid geraakte Slag om Boxtel is een veldslag nabij Boxtel op 14 en 15 september 1794, tijdens de Eerste Coalitieoorlog tegen Frankrijk. De veldslag wordt uitgevochten tussen Franse troepen onder bevel van Generaal Pichegru en geallieerde troepen, bestaande uit troepen uit Groot-Brittannië, Hessen en Hannover onder het gezamenlijke commando van de Britse bevelhebber Frederik van York. Zij hebben zich hier verschanst om de terugtrekking van de Geallieerde hoofdmacht te dekken. Op 14 september vallen de Fransen, die vanuit het zuiden oprukken naar 's-Hertogenbosch, de geallieerde positie bij Boxtel vanuit drie zijden aan.

L.A.W.V.VIA-VIA
Ets van de Slag om Boxtel op 14 en 15 september 1794
Dit militaire treffen heeft een prominente plek in de Engelse geschiedenis, want het is Arthur Wellesley, de latere Hertog van Wellington, die met zijn 33e Infanterieregiment de aftocht van de geallieerde troepen dekt en de Franse opmars vertraagt. Het is Wellesleys eerste veldslag en hij bewijst hiermee zijn militaire kunnen. De veldslag is de geschiedenis ingegaan als de gebeurtenis waarbij de benaming ‘Tommy’ voor Britse soldaten wordt uitgevonden. Volgens de overlevering gaat het verhaal dat Arthur Wellesley een van zijn soldaten, Thomas Atkins, zwaargewond aantreft, die tegen hem zegt: ‘It's all right sir. It's all in a day's work’ en dan sterft. Sinds die tijd worden de Britse soldaten ‘Tommy’ genoemd vanwege hun vermeende optimisme en moed. Arthur Wellesley speelt later als de Hertog van Wellington een glansrijke rol in de Slag bij Waterloo, waar hij met de Pruisen Napoleon verslaat.

L.A.W.V.VIA-VIA
Monument Slag om Boxtel op 14 en 15 september 1794
Langs dit monument wandelen we over de grasbaan Sint Jorishoef en door het bomenlaantje het buurtschap Luissel in. Rechtsaf langs de bebouwing en op de T-splitsing houden we rechts aan tot we voorbij huisnummer 11 de groengele markering van het wandelroutenetwerk naar rechts volgen over het grasbaantje Bankweide. Door het open landbouwgebied bereiken we het asfalt, waar we bij KNP50 naar rechts wandelen. De route brengt ons terug naar de Kapelweg, waar we op de kruising bij de Willibrordus Kapel komen.

L.A.W.V.VIA-VIA
Willibrordus Kapel aan de Kapelweg
Deze eenvoudige, met leien gedekte stenen kapel uit 1940 heeft een hoge architectuurhistorische waarde vanwege de bouwstijl van de Delftse school. De gevelsteen boven de ingang draagt als tekst: 'Anno 1940 frigoris bellique caloris' ('in het jaar 1940, het jaar van koude en oorlogshitte'). In een gaaf interieur zien we wandschilderingen van Jos ten Horn, Wim van Woerkom en Thijs Dorenbosch en glas-in-loodramen naar een ontwerp van Hendrik Wiegersma en zijn zoon Pieter. De terracotta reliëfgroep boven het altaar is van de hand van de Heusdenhoutse beeldhouwer Toon van de Wiel, voorstellende Sint Willibrord staande op de voorplecht van een schip, geflankeerd door twee monniken. Ter weerszijden daarvan knielen een boer met werktuig en een moeder met een ziek kind. Op de muur waarin deze beeldengroep is aangebracht, is het gebed geschilderd: 'Sint Willibrord Apostel van Brabant bid voor ons'. Twee banderollen daaronder vermelden respectievelijk 'Bevrijder der boeren' en 'Weldoener onzer kinderen'. Door dit alles heeft het object in de Gemeente Boxtel zelfs zeldzaamheidswaarde.

L.A.W.V.VIA-VIA
Kapelweg - Graffiti op elektriciteitshuisje
Op de Kapelweg aangekomen wandelen we naar links voorbij aan het infopaneel Wandelroutenetwerk Het Groene Woud en langs het elektriciteitshuis met graffiti. We passeren KNP51 tot we naar links aan het hekwerk komen dat toegang geeft aan het Natuurgebied Uilennest net voor de waterloop van de Kleine Aa. Door het klaphekje betreden we Natuurgebied Uilennest. De route verloopt langs de meanderende loop van de Kleine Aa met het open landbouw gebied aan de linkerzijde. Na goed 600 meter steken we de Kleine Aa over via het houten bruggetje. Even met de bocht naar rechts en naar links komen we door het klaphekje op het asfalt van Nergena. Aan de rechterzijde geeft een infopaneel aan dat we in het buurtschap Tongeren zijn. We wandelen naar links waar we in de bocht bij de monumentale boerderij en conferentieoord Hof van Vijfeijken uit 1563 komen. Hier tegenover gaat de route rechtsaf over het zandpad van de Dorvenseweide door het open landbouwgebied. Voorbij KNP47 steken we het asfalt van Nergena over, waar links op de hoek een onderkomen van de Nationale Politie Landelijke Eenheid DSO, Bereden politie Brabant Oost is gevestigd. Rechtdoor vervolgen we de Dorvenseweide. Het zandpad gaat over in een bomenlaantje, waar we op de volgende kruising bij KNP46 naar rechts het pad de Hoefkens inslaan tot we uitkomen op het asfalt.

L.A.W.V.VIA-VIA

Het is hier in de buurtschap Tongeren aan de Hoefkens dat op 22 februari 1944 om 13.25 uur de Amerikaanse Republiek P-47D-15-RE (42-75814) Thunderbolt van de 361st Fighter Group van het 376th Fighter Squadron gevlogen door de Amerikaanse piloot 2nd Lieutenant Daniel B. Nazzarett neerstort. Het toestel is opgestegen vanaf RAF Bottisham (Cambridgeshire) Air Force Station F-374 als escorte van Operatie Argument, ook bekend als "Big Week", bij een reeks grootschalige geallieerde luchtaanvallen op Duitse vliegtuigfabrieken en andere strategische doelen. Het vliegtuig wordt aangeschoten door de Messerschmitt Bf 109 G-6 van Oberleutenant Hans Schleef, Staffelkapitän van het 3./JG3 ‘Udet’. De Amerikaanse piloot, 2nd Lt. Daniel B. Nazzarett stort met zijn brandende toestel neer en komt hierbij om het leven. Zijn stoffelijke resten worden aanvankelijk begraven op het kerkhof van de H. Hartparochie in Boxtel, maar na de oorlog is Daniel B. Nazzarett Nazzarett herbegraven op de Amerikaanse militaire erebegraafplaats in Margraten, Graf B-1-29. In Boxtel heeft Daniel B. Nazzarett bij de H. Hartkerk in Boxtel op 4 mei 2017 een monument met gedenkplaat gekregen.

L.A.W.V.VIA-VIA
Boxtel - Langs het Smalwater
Vanaf de Hoefkens naar links staan we even verderop aan de spoorwegovergang van de spoorlijn Oisterwijk- Boxtel. We steken het spoor en de Kapelweg recht over en vervolgen onze route over de zandweg tot aan de T-splitsing. We gaan naar links en verlaten de groengele routemarkering, die naar rechts afbuigt. Aan het einde van De Donders komen we op Kalksheuvel en wandelen linksaf tot op de eerste afslag aan de rechterkant. We volgen hier naar rechts de Loxvenseweg tot we aan de brug over het Smalwater staan. Over het bruggetje gaat de route meteen rechtsaf en we volgen het smalle oeverpaadje langs het Smalwater met de bocht mee. Waar het Smalwater naar rechts afbuigt, wordt het beekje ook vermeld als Kleine Aa! De waterloop stroomopwaarts staat vanaf hier als de Beerze op de topokaart! Het oeverpad blijven we volgen tot de brug aan de Scheepsdonkseweg.

L.A.W.V.VIA-VIA
Bruggetje over de Beerze
Op de Scheepsdonkseweg steken we de brug over naar rechts. Vanaf hier wandelen we stroomopwaarts langs de Beerze, die op dit traject gekanaliseerd is en door ruilverkaveling en intensieve veehouderij haar oorspronkelijk karakter van laaglandbeek verloren heeft. Het smalle dicht begroeide oeverpad brengt ons via enkele klaphekjes voorbij een bruggetje over de Beerze door het weiland met een kleine paddenpoel naar het asfalt van de Kempseweg. Hier steken we over en komen langs de afsluitboom en een nieuw deel van de Kampina. Door het laantje komen we bij KNP60 van het wandelroutenetwerk. We volgen rechtsaf het bospad tot we op de Annadreef staan.

L.A.W.V.VIA-VIA
infopaneelop de parkeerplaats aan de Annadreef
Deze Annadreef dankt zijn naam aan Candidus ten Brink, die eigenaar was van een internationale handelsfirma met zeilschepen, die naar Nederlands-Indië voeren, die rond 1850 een deel van de Kampina in handen krijgt en de dan nog naamloze, woesternij laat ontginnen en met bos beplant. Candidus ten Brink laat dan ook de rechte, elkaar kruisende aan- en afvoerwegen aanleggen, die door hem of na zijn overlijden door zijn dochters vernoemd zijn naar heiligen. Het zijn de Melaniedreef, Mariadreef, Nianadreef en de Annadreef, die we nu oversteken. De familie ten Brink verkoop het landgoed in 1904 aan de vader van Pieter van Tienhoven en 20 jaar later komt het landgoed in handen van Natuurmonumenten, waar Pieter van Tienhoven dan al jarenlang bestuurslid is.

L.A.W.V.VIA-VIA
De Roond - B&B Hutje op de Heide
Aan de overkant van de Annadreef komen we op een parkeerplaats met picknickplek en infopaneel. Aan het einde van de parkeerplaats slaan we linksaf en volgen de bosrand, een pad dat deel uitmaakt van de Oetendonkroute, een plaatselijke rondwandeling. Voorbij KNP10 komen we in het buurtschap De Roond. De naam De Roond duikt voor het eerst op 1352 op en betekent “boomstomp”, omgevallen boom. Deze boom stond wellicht op een opvallende plek of had een opvallende vorm. Het gehucht Roond heeft een belangrijke rol gespeeld in Operatie Market Garden. Bij toeval landen hier op 17 september 1944 geallieerde zweefvliegtuigen. Ze zijn uit koers geraakt en hadden in Son moeten landen. De troepen komen hier terecht in het oostelijk deel van de Kampina. In totaal worden dan in de Kampina 106 Amerikaanse en Britse luchtmachtmilitairen verborgen gehouden voor de Duitse bezetter. Een Verzetsmonument Kampina net buiten het buurtschap houdt herinnering aan deze gebeurtenis levend.

L.A.W.V.VIA-VIA
De Roond - Kapelletje toegewijd aan de Heilige Anna
In De Roond naar rechts de weg volgend komen we na KNP9 aan een kapelletje, dat is toegewijd aan de Heilige Anna, Moeder van Maria en patrones van de huismoeders, van zwangere en kinderloze vrouwen. Het kapelletje is gebouwd in 1954 op initiatief van Deken Broekman door leerlingen van de LTS in Boxtel en wordt onderhouden door de bewoners van het buurtschap De Roond. De kapel is een blijvende herinnering, dat De Roond de WOII vrijwel ongeschonden is doorgekomen. Op de stichtingssteen wordt melding gemaakt van “GERARDUS DESIGNAVIT”, waar uit zou kunnen worden geconcludeerd, dat het een ontwerp is van een geestelijke, mogelijk als docent verbonden aan de school, die de bouw verzorgde. De inventaris van de wegkapel is uit verschillende plaatsen afkomstig. Zo is het beeld van Anna met Maria in Spanje gekocht door de moeder van deken Ignatius Broekman. De zandstenen beelden van Jozef en Maria zijn uit de te slopen Broekhovense Kerk in Tilburg. De reliëfs naast het altaar zijn aangebracht uit de Helmondse Sint Lambertuskerk en de kroonluchter is gesmeed door leerlingen van de ambachtsschool in Den Bosch. De banken hebben ooit in de Maria Reginakerk in Eindhoven gestaan en de Nederlandse en Latijnse teksten op de plaquettes zijn van de hand van deken Ignatius Broekman.

L.A.W.V.VIA-VIA
Klaphekjes op de route langs het Smalwter of Kleine Aa
Op de kruising met de Kempseweg steken we bij KNP17 recht over en vervolgen de onverharde Scheepdonkseweg met fietspad tot we aan het stenen bruggetje over de Beerze komen. Net voor het bruggetje slaan we linksaf door het klaphekje en nemen het smalle pad op de oever van het Smalwater of Kleine Aa, dat ons naar de Kempseweg leidt. Na het oversteken door de klaphekjes blijven we aan de andere kant de waterloop volgen.

L.A.W.V.VIA-VIA
Paarden begrazen het gebied van het Smalwater of Kleine Aa.
Rond 1990 zijn er grootse plannen voor natuurbescherming voor een Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Zo komt ook het Natuurontwikkelingsproject Smalwater tot stand op initiatief van de landbouworganisatie ZLTO, waarin ook Streekcommissie De Leijen, Waterschap De Dommel, Natuurmonumenten en de Gemeente Boxtel Participeren. Men gaat voortvarend te werk, waardoor de natuur direct rond de waterloop van het Smalwater of Kleine Aa zich beter ontwikkelt. Zo is het landschap langs de beek weer natuurlijk en gevarieerder geworden met aandacht voor de cultuurhistorische kenmerken. Op de aangrenzende oevers zijn oude elementen, zoals bijvoorbeeld poelen, bosjes en knotbomen weer aangelegd. In het aantrekkelijke kleinschalige landschap van de meanderende beek baant het water zich klaterend een weg over stroomversnellingen waar natte en droge percelen elkaar afwisselen. Ook vinden onze inheemse planten er weer een plekje. Aan weerskanten van het Smalwater of Kleine Aa is de oorspronkelijke vegetatie, zoals sleedoorn Gelderse roos, rozenbottel, vlier en hazelaar terug gekomen en op hogere stukken grond kunnen de agrariërs blijven boeren. Paarden begrazen het gebied. De dieren zijn vrij rustig, maar blijf op afstand. Voer ze niet!

L.A.W.V.VIA-VIA
Laatste traject weer door het noordelijk deel van de Kampina
De route gaat nu over olifantenpaadjes en de gemarkeerde blauwe wandelroute van Natuurmonumenten langs de beboste de oevers van het sterk meanderende Smalwater of Kleine Aa, waar paarden in vrijheid grazen! Door een klaphekje komen we op de Voorstraat. We steken hier bij KNP14 voor het bruggetje recht over en vervolgen de route langs het Smalwater of Kleine Aa. We blijven het oeverpad tussen de manshoge varens volgen tot de groengele markering ons naar links afleidt en we het beekdal van het Smalwater of Kleine Aa verlaten. Het pad komt aan de verharding van het Roond in het kleine buurtschap Het Loo. De route gaat even naar rechts en bij KNP15 linksaf Het Loo volgend voorbij aan het Dierencrematorium Midden Brabant. Zo bereiken we de parkeerplaats en het Infopaneel dat ons welkom heet op de Kampina. De route gaat op het laatste traject over het brede zandpad met vrij liggend fietspad. Bij KNP54 houden we de richting aan naar KNP53. De route loopt hier door het noordelijk bosgebied van de Kampina, dat als de Fransman op de topokaart vermeld staat. Voorbij KNP53 bereiken we net op tijd de parkeerplaats aan de spoorlijn Oisterwijk – Boxtel, waar we gestart zijn!

Charles Aerssens

Deze wandeling is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Maar ten aanzien van wijzigingen of onvolledigheden in de tekst kan geen aansprakelijkheid worden aanvaard.

KAARTEN:

- TopoKaart 1:25 000, 45C Helvoirt
- TopoKaart 1:25 000, 51A Oisterwijk
- Wandelroute uitgezet in eigen beheer "Via-Via"



Lange Afstand Wandelvereniging "VIA-VIA".
Aangepast op 06-08-2025 door C.P.J. Aerssens